Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el-Burhan'ın oğlu Mohamed A. Fettah el-Burhan Rahman, 8 Mart'ta Ankara’da Gölbaşı ilçesinde İncek Savcı Selim Kiraz Bulvarı’nda, motosikletiyle otomobile çarpmış ve ağır yaralanmıştı. Mohamed A. Fettah atah el-Burhan, Bilkent Şehir Hastanesi’ne kaldırılarak tedavi altına alınmıştı.
Egemenlik Konseyi Başkanı'nın oğlu tedavi gördüğü hastanede dün hayatını kaybetti. Sudan Büyükelçisi Nadir Yousif Eltayeb ve Mohamed Abdulfetteh el-Burhan Rahman'ın ailesi hastaneye giderek cenaze işlemleri hakkında bilgi aldı.
Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el-Burhan da bu sabaha karşı Türkiye'ye geldi. El-Burhan'ı Esenboğa Havalimanı'nda Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz karşıladı.
Mohamed A. Fettah el-Burhan Rahman'ın cenazesinin Karşıya Mezarlığı'nda defnedileceği öğrenildi.
El-Burhan, Atılım Üniversitesi'nde okuyor ve ailesiyle Ankara'da yaşıyordu.
Motokuryenin ölümüne neden olan Somali Cumhurbaşkanı'nın oğluna ödül gibi ceza
Sudanlı Mohamed A. Fettah el-Burhan'ın ölümü akıllara Somali Cumhurbaşkanı'nın oğlunu getirdi. Mohammed Hassan Sheikh Mohamud Fatih’te motokurye Yunus Emre Göçer'e çarparak ölümüne neden olmuştu.
İstanbul 33. Asliye Cezası’nda 16 Ocak’taki karar duruşmasında mahkeme, "taksirle ölüme neden olma" suçundan yargılanan Mohamud'un cezasında indirim uygulayarak 2 yıl 6 ay hapis cezası vermiş, hapis cezası 27 bin 300 lira adli para cezasına çevrilmişti.
Bu paranın 10 eşit taksitte ödenmesine karar veren mahkeme, Ankara Emniyet Müdürlüğü'nce verilen sürücü belgesinin 6 ay süreyle geri alınmasına hükmetmişti.
Neden Türkiye'de yaşıyorlar?
Afrikalı liderlerin ailelerinin neden Türkiye'de yaşadığı sorusuna yanıt vermek için ülkelerin durumuna ve ikili ilişkilere bakmak gerekiyor.
Sudan'da bir yıldır iç savaş sürüyor. Ülkede büyük bir gıda krizi var. Kıtlığın eşiğindeki ülkede 230 bin kişinin hayatının tehlikede olduğu tahmin ediliyor. Ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 40'ı, ciddi düzeyde açlıkla karşı karşıya. Yaklaşık 3 milyon çocuk aşırı yetersiz besleniyor.
Çatışmalardan en çok etkilenen Darfur, Kordofan ve Gezira gibi eyaletlerden bazıları geleneksel olarak yüksek tarımsal üretime sahip bölgeler. Ancak savaş, tarım faaliyetlerini sürdürmeyi imkansıza yakın hale getirmiş durumda.
Başkentteki şiddetli çatışmalar ve askeri yönetime karşı savaşan paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri'nin yaygın yağma faaliyetleri de, ülkenin ekonomik merkezinde bulunan tarım-gıda endüstrisine ölümcül bir darbe indirdi.
Peki ülke nasıl bu hale geldi?
soL yazarı ve emekli diplomat Engin Solakoğlu, Sudan'daki durumu anlattığı yazısında yaşananları ifade etmişti. Özetle ülkenin 2011 yılında ikiye bölünmesinden önce kuzeyde Müslüman Sudan Arapları, güneyde ise çoğu Hristiyan, bir bölümü ise geleneksel inançlara mensup kara Afrikalılar yaşıyordu.
Sudan’ın siyasi tarihi temelde bu grupların çekişmeleriyle ve Kuzey’deki Müslüman çoğunluğun geriye kalan azınlıkları ortadan kaldırma girişimleriyle şekillendi. Şeriatın uygulanması meselesi de hep öncelikli gündem maddesi oldu. Kıtanın bir dönem en güçlü komünist partilerinden biri olan ve 1971’de çok kısa bir süre de olsa iktidarı ele geçirmeyi başaran Sudan Komünist Partisi bu mücadelede hep öncü rolü oynadı.
Afrika’nın yüzölçümü bakımından en büyük ülkesi olan Sudan 2011 yılında ikiye bölündü ve Güney Sudan anlaşmalı bir boşanmayla ayrı bir bağımsız devlet haline geldi. El Beşir 2018 yılının son ayında başlayan ve beş ay süren bir halk ayaklanması sonucunda Nisan 2019’da devrildi. Ancak Sudan Ordusu sokaktaki devrimi gasp ederek iktidarı devraldı.
Bundan sonra ise ordunun başındaki General Abdelfettah Al Burhan ile Hızlı Destek Güçleri olarak bilinen paramiliter grubun başındaki General Mohammad Hamdan Nagalo'nun arasındaki güç savaşı başladı. Şu anda Egemenlik Konseyi'nin başında General Abdelfettah Al Burhan bulunuyor.
Türkiye ile ilişkiler: Tarım fiyaskosu
Türkiye’nin devlet olarak "yurtdışında tarım yapma" çalışmaları ilk olarak 2013 yılında başladı. AKP iktidarının o dönemki Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir ile olan iyi ilişkileri nedeniyle ülkede 780 bin 500 hektar tarım arazisi 99 yıllığına kiralandı. Tarımsal üretim yapılması için iki ülke arasında anlaşmalar imzalandı, ortak şirket kuruldu, bakanlar gitti geldi ve 10 yılın sonunda kurulan şirket ortadan kaldırıldı.
Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile tasfiye edildi. Karar 1 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Karar ile Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık şirketindeki kadro ve pozisyonlar da iptal edildi.
Böylece Sudan’da tarımsal üretim hüsranla sonuçlandı. Nijer ve Venezuela’da da tarım macerası aynı şekilde sona erdi.
Şirketin yüzde 80’i TİGEM'e, yüzde 20’si Sudan’a aitti
Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi 2015 yılında kurulmuştu. Şirket sermayesinin yüzde 80’i Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü'ne (TİGEM), yüzde 20’si Sudan’a aitti. Türkiye’nin Sudan’da tarımsal üretim yapması konusundaki çalışmalar Mehdi Eker’in bakanlığı döneminde başladı. Faruk Çelik ve Bekir Pakdemirli döneminde ise konu sürekli gündemde tutuldu.
Sudan’da tarım arazisi kiralanması Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, bütçe görüşmelerinde hep eleştiri konusu oldu. Muhalefetin eleştirileri üzerine Mayıs 2017’de dönemin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, bunun "vizyon meselesi" olduğunu söylemişti.
Pilot çiftlik kurulacaktı
Sudan’da tarım arazisinin kiralandığı dönemde Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’di. 2019’da ülkede aylar süren ayaklanmaların ardından Ömer el- Beşir devrildi. 2021 yılında darbe ile iktidara gelen Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah El-Burhan, Ağustos 2021’de Ankara’ya gelerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı ziyaret etti. O ziyaret ile Türkiye’nin Sudan’da tarım yapması bir kez daha gündeme geldi.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Abdulfettah El-Burhan görüşmesi sonucunda Sudan’da ilk etapta 100 bin hektarlık alanın yani 1 milyon dönüm tarım arazisinin işletmeye alınmasıyla ilgili görüş birliğine varıldığını açıkladı. Oktay, şunları söyledi: “Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün (TİGEM) pilot çiftlik projesi öncülüğünde bu alanda başlatılacak tarımsal üretim işbirliği, Türk iş insanlarımız için Sudan’da önemli bir yatırım fırsatı sunarken aynı zamanda Sudan’a istihdam, tarımsal teknoloji ve gıda arz güvenliği gibi alanlarda katkı sağlayacaktır.”
Sudan’da toprak kiralamanın 10 yıllık hikayesi şöyle:
- AKP Hükümeti, her dönem Sudan’a özel ilgi gösterdi. Özellikle tarım konusunda bu ülkeyle işbirliği için çalışmalar yıllarca sürdürüldü. Türkiye’nin Sudan’da arazi kiralama girişimi ilk olarak 2013 yılında Mehdi Eker’in bakanlığı döneminde başladı.
- Sudan’da 99 yıllığına 780 bin 500 hektar tarım arazisi kiralandığı, bu arazilerde hem devlet hem özel sektörün tarımsal üretim yapacağı duyuruldu.
- Bakanlar Kurulu’nun 9.11.2015 tarih ve 2015/8234 sayılı kararı ile onaylanan ”Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İkili Tarımsal İşbirliği ve Ortaklığına İlişkin Anlaşma”ya dayanılarak “Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi kuruldu. Şirket sermayesinin yüzde 80’i, Tarım Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne, yüzde 20’si Sudan’a ait.
- Türkiye-Sudan Ticaret ve Ekonomik Ortaklık Anlaşması Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 24 Aralık 2017 tarihinde Sudan’a gerçekleştirdiği ziyaret sırasında dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi ve Sudan Cumhuriyeti Ticaret Bakanı Hatim El Sir Ali tarafından imzalandı.
- Nisan 2019’da Sudan’da darbe ile yönetim devrilince, Türkiye’nin bu ülkedeki tarımla ilgili faaliyetleri belirsizlik sürecine girdi.
- 2019’da Sudan ile imzalanan Ekonomik Ortaklık Anlaşması bir kez daha toprak kiralama meselesini gündeme getirdi.
- 2021 yılında darbe ile iktidara gelen Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah El-Burhan, Ağustos 2021’de Ankara’ya gelerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüştü. O ziyarette de Türkiye’nin Sudan’da tarım yapması yine gündeme geldi. Görüşme sonrasında Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay özel sektöre Sudan’da tarım alanında yatırım çağrısı yaptı.
- Sudan’da tarımsal üretim yapma macerası, 1 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi'nin tasfiye edilmesi ile son buldu.
